سخن اميرالمؤمنين (ع) در اين جا حايز اهميت است كه مى‏فرمايد: «ان للولد على الوالد حقا و ان للوالد على الولد حقا فحق الوالد على الولد ان يطيعه فى كل شى‏ء الا فى معصية الله سبحانه، و حق ان يحسن اسمه و يحسن ادبه و يعلمه القرآن; 11 فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقى است. حق پدر بر فرزند اين است كه او را در همه چيز جز معصيت‏خداوند سبحان فرمان برد و حق فرزند بر پدر اين است كه نام نيكو بر او نهد و ادبش را نيكو كند وبه او قرآن بياموزد.»

در اين سخن، رابطه متقابل حق و تكليف كاملا آشكار است. بنابراين هر حقى تكليفى به دنبال دارد، اگر فرد حق دارد از دست‏آوردهاى جامعه بهره ببرد، وظيفه و تكليف هم دارد كه به جامعه خدمت كند. البته خاستگاه اين سؤال، انديشه طرف‏داران سكولاريزم است كه گويا مظلوم‏تر از دين پيدا نكردند كه چنين وانمود مى‏كنند كه دين، انسان را موجودى مكلف مى‏شناسد نه محق و براى او اختيار و ارزشى قائل نيست. خير، از نظر دين خدا، انسان هم محق است و هم مكلف، زيرا انسان بسان حيوان نيست كه مكلف نباشد، زيرا شايستگى تكليف پذيرى ندارد; اما انسان چون عاقل و داراى درك است، مكلف نيز هست. و اين تكليف نه تنها توهين به انسان نيست‏بلكه تكريم او است، زيرا خداوند به انسان عقل و آزادى داده كه بتواند راه درست را تشخيص داده برگزيند و لازمه اين دو گوهر ارزش‏مند مسؤوليت پذيرى و تكليف است، يعنى از نظر دين، انسان دو بعدى است هم حق دارد و هم تكليف.

«خدا در مقابل بندگان حقوقى دارد، حق خدا بر بندگان مستلزم تكاليف عبادى بندگان است. بنابراين تمام بخش‏هاى چهارگانه فقه، يعنى عبادات و معاملات و ايقاعات و احكام، منشا حقوقى دارند و اگر حقى نبود تكليفى هم نبود...» ⁽¹¹⁾ با اين ديد هيچ مانعى نيست كه براى خدا و بندگان، حقوق متقابل مطرح باشد. از پاره‏اى تعبيرات قرآنى نيز حقوق متقابل خدا و انسان يا خدا و جنبندگان استفاده مى‏شود; مانند: «و كان علينا نصر المؤمنين; ⁽¹²⁾ يارى رساندن مؤمنان حقى است‏بر ما.» «ما من دابة فى الارض الا على الله رزقها; ⁽¹³⁾ هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست جز اين كه روزى او به عهده خدا است.»

اگر از اين زاويه به مسئله نگاه كنيم و با اين مقياس پيش برويم، تمام تكاليف عبادى كه دين ارائه كرده و آن را خارج از دايره حقوق مى‏پندارند بيان‏گر حقوقى است متقابل. (هرچند واژه تكليف درباره خدا دشوار به نظر مى‏رسد، اما اين مطلب برآيند سخن خود او است; يعنى اگر به بنده‏اى حقى عطا كرده در مقابل خود را به اداى آن ملزم دانسته و اين مطابق حكمت و مصلحت‏بينى خود او است وگرنه العياذ بالله كسى را نسزد كه براى او تعيين تكليف كند.

براى توضيح بيشتر مراجعه كنيد به: مجله كتاب نقد، ش‏1، مقاله حق و تكليف و كتاب پرسش‏ها و پاسخ‏ها، آية الله مصباح يزدى، ج‏4، ص‏13.

پى‏نوشت‏ها:

1. هود (11) آيه 8.

2. كوثر (108) آيه‏1.

3. ر. ك: طباطبايى، الميزان و مكارم شيرازى تفسير نمونه، سوره كوثر.

4. راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، كلمه «كثر» .

5. اقتباس از: طهرانى، محمد حسين، امام‏شناسى، ص‏189.

6. مجلسى، بحارالانوار، ج‏8، ص‏19، ح‏6.

7. ر. ك: به حديث ثقلين.

8. مجلسى، بحارالانوار، ج‏23، ص‏710.

9. طباطبايى، تفسير الميزان، ج‏18، ص‏292، ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى.

10. مجلسى، بحارالانوار، ج‏26، ص‏581.

11. همان، ص‏566.

12. ر.ك: شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، انتشارات جامعه مدرسين، ج‏4، ص‏350; شيخ طوسى، التهذيب، (دار الكتب الاسلاميه) ج‏9، ص‏276; وسائل الشيعه (آل البيت) ج‏26، ص‏206; تفسير نمونه، ج‏3، ص‏29.

13. نهج البلاغه، حكمت 399.

14. كتاب نقد، ش‏1، ص‏37.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: